İş kazaları, görülme sıklığı ülkeden ülkeye ve sektörden sektöre değişmekle birlikte, çalışma hayatının gerçeklerinden birisidir. Önleyici tedbirlerle kazaları azaltmak veya tahribatını minimize etmek mümkün olsa da tamamen ortadan kaldırmak maalesef mümkün olamamaktadır.
Bir iş kazasının madden ve manen en büyük mağduru şüphesiz işçidir. Fakat zarar sadece işçinin şahsıyla sınırlı kalmamakta, işçinin ailesini, işvereni, işyerini ve devleti de ilgilendiren çok boyutlu sonuçlar doğurmaktadır. Bu kamusal niteliği gereği bir iş kazasının meydana gelmesiyle birlikte, konuya devlet de müdahil olmaktadır.
İş kazalarında devletin müdahalesi idari ve adli olmak üzere iki başlıkta söz konusu olmaktadır. Bu makalemizde, iş kazalarına idari müdahale kapsamında yer alan SGK denetimi üzerinde duracağız.
SGK kanun gereği iş kazalarına müdahil olur
Sosyal Güvenlik Kurumu, esas itibariyle bir sosyal sigortacılık faaliyeti yürütmektedir. Bu kapsamda zorunlu sigortalılık ilkesi doğrultusunda kişileri belirli risklere (iş kazası, meslek hastalığı, hastalık, analık, malullük, yaşlılık, ölüm) karşı sigortalamakta, bu risklere maruz kalan kişilere de gerekli yardımları yapmaktadır. İş kazası da bu risklerden birisi olup, kazaya maruz kalan sigortalılara SGK tarafından;
- Geçici iş göremezlik ödeneği verilir.
- %10 ve üzeri çalışma gücü veya meslekte kazanma gücü kaybında sürekli iş göremezlik geliri bağlanır.
- Kaza sonucu ölüm halinde, geride kalan hak sahiplerine gelir bağlanır.
- Gelir bağlanan yetim kız çocuğuna evlenmesi halinde evlenme (çeyiz) yardımı yapılır.
- İş kazası sonucu ölen sigortalı için cenaze yardımı yapılır (5510/16.Md.).
SGK bu yardımları yapmakta fakat bu arada kaza olayı ile ilgili olarak bazı sorulara da cevap bulma adına inceleme ve soruşturma yürütmektedir.
Yapılacak incelemelerde önem arz eden hususlar
- Kazaya maruz kalan kişi sigortalı mıdır? Yani kazaya uğrayan kişi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında sigortalılık niteliğini haiz midir? Burada kişinin SGK’ya sigortalı olarak bildirilip bildirilmediği değil, sigortalı sayılmayı gerektirecek şartları taşıyıp taşımadığı araştırılmaktadır.
- Sigortalının bildirimi zamanında ve usulüne uygun olarak yapılmış mıdır? Kişi sigortalılılık şartlarını taşıdığı halde SGK’ya zamanında veya usulüne uygun olarak bildirilmemiş olabilir. Bu durumda da SGK tarafından sigortalıya gerekli yardımlar yapılmakta fakat bildirim yapılmamış olması sebebiyle ayrıca yaptırım uygulanmaktadır. Tersi durumda, yani kişi sigortalılık şartlarını taşımadığı halde SGK’ya bildirim yapılmışsa, bu kez bildirim işlemi iptal edilmekte ve yardım yapılmamaktadır.
- Kişi sigortalılık niteliğini haiz ise olay bir iş kazası mıdır? Her iş kazasının SGK’ya kazadan sonraki üç işgünü içerisinde bildirimi gerekmektedir (5510/13.Md.). SGK’ya bildirim yapılmasa da ihbar, şikayet veya başka bir yolla SGK olaydan haberdar olabilir. Ancak SGK’ya bildirilen her olay iş kazası olmayabilir. Bir başka değişle kaza olayı, 5510 sayılı Kanunun 13. maddesinde sayılan şartları taşımıyor olabilir. Bu durumda olay iş kazası sayılmayacak ve sigortalıya iş kazası yardımları yapılmayacaktır.
- Kaza olayının meydana gelmesinde işverenin, sigortalının veya üçüncü bir kişinin kusuru var mıdır? İş kazalarında SGK denetimiyle ilgili olarak en kritik sorulardan birisi budur. Zira bu sorunun cevabına göre SGK’nın işverene veya üçüncü kişilere rücuen tazminat davaları söz konusu olmakta ya da olayda kusuru olan sigortalıya yapılacak yardımlar azaltılmaktadır.
- Sigortalının SGK’ya bildirilen kazancıyla gerçek kazancı/ücreti arasında fark var mıdır? Türkiye’de pek çok işyerinde ücret kayıtdışılığına rastlanmaktadır. Yani sigortalıya yüksek ücret ödendiği halde, düşük prim ödemek ya da bazı yükümlülüklerden kaçınmak amacıyla SGK’ya düşük ücretle bildirim yapılmaktadır. SGK, iş kazası sonrası sigortalıya veya hak sahiplerine yapacağı yardımları sigortalının brüt ücretine göre hesapladığından, kendisine bildirilen ücretin doğruluğunu da araştırmaktadır. Bu amaçla sigortalı ve tanık ifadeleri ile işyeri kayıt ve belgelerine başvurmaktadır.
- Kaza ile ilgili olarak incelenen işyeri kayıt ve belgelerinde usulsüzlük var mıdır? Kaza ile ilgili olarak SGK’ya ibraz edilen işyeri kayıt ve belgelerinin mevzuata uygun olarak düzenlenmiş olması gerekir.
Yukarıda belirtilen hususlar son derece önemlidir. SGK tarafından yapılacak denetim göz önüne alınarak işverenlerimizin süreci sağlıklı bir şekilde yürütmesi ve gerekli önlemleri alması önemlidir. Gerekirse bu işin uzmanı profesyonel bir firmadan ön denetim hizmeti almakta yarar var.Aksi halde işletmeler yapılacak denetimde önemli kusur ve eksikliklerin bulunması durumunda yüksek miktarda idari para cezaları ie karşılaşabilirler.