RÖPORTAJ: RABİA DENİZ

FOTOĞRAFLAR: AYKUT GÜNGÖR

Bundan tam 120 yıl önce bisikletle 266 kilometrelik bir seyahatten söz etmek hayal gibi… Ama bir o kadar da gerçek. 1890’lı yıllarda İstanbul’da yaşayan bir İstanbul beyefendisi Ahmed Tevfik… Kendisini bisiklet sporuna adamış. İlgi duyduğu bu sporun yaygınlaşması için de türlü zorluğu göze almış. Çünkü o dönemde bisiklet pek az kişi tarafından bilinirken, yazdığı seyahatname ile hem bisikleti ve bu sporu anlatmış, hem de bir haftalık seyahatinde Bursa’yı tanıtmış. Ahmed Tevfik, 1897 yılının eylül ayında arkadaşlarından birine bisiklete binmeyi öğretir ve beraberce bisikletle Bursa’ya bir gezi yapmayı teklif eder. Galata Rıhtımı’ndan yola çıkıp, Armutlu ve Trilye limanlarına uğrayarak, Mudanya’ya gelir. Bisiklet serüveni burada başlar. Mudanya’dan Bursa, Aksu köyü, İnegöl ve Yenişehir’e kadar gider, oradan tekrar Mudanya’ya dönerler. Bu güzergahta bisikletleriyle 266 kilometre 760 metre yol kat ederler. Gezi boyunca izlenimlerini not eden Ahmed Tevfik, 120 yıl öncesinin Bursa’sını tanımak için peşine düşenlere aynı zamanda kılavuzluk yapıyor.

YÜZYILLIK İLHAM…

Hüdavendigar Vilayeti Dahilinde Velosipetle bir Cevelan, ismini taşıyan bu kitap, bir kütüphanenin rafında yaklaşık yüz yıl kadar bekledikten sonra 2007 yılında günümüz diline uyarlanarak “Yüz Yıl Önce Bisikletle Bursa” ismiyle yayımlandı. Kitap bisiklet sporuna gönül verenler arasında ilgi uyandırdı. 1897 yılında yapılan bu gezinin bir benzerini düzenleme kararı alan Bursa Bisiklet ve Doğayı Sevenler Derneği, 120 yıl öncesinin bu macerasını sekiz yıldır yeniden canlandırıyor. 2010 yılından bu yana düzenlenen “Yüzyıllık Macera” turu kapsamında bisiklet tutkunları 14-17 Eylül tarihlerinde Bursa’da pedallıyor. Bursa Bisiklet ve Doğayı Sevenler Derneği Başkanı Ertan Ayçetin ile bu maceranın peşine düştük. Ayçetin, 1897’de İstanbul’dan yola çıkarak vapurla Mudanya’ya gelen iki bisikletli arkadaşın; Mudanya, Bursa, İnegöl ve Yenişehir’i gezerek tekrar Bursa’ya dönmeleri ile tamamlanan macerayı kitapta izlenen güzergahın izinden giderek gerçekleştirdiklerini anlatıyor. 

► Bu seyahat fikri nasıl ortaya çıkmış? 

Ahmed Tevfik, dünyada rağbet gören bisikletin, genelde bir çeşit eğlence aracı kabul edilmekle birlikte, kişisel ulaşım, seyahat aracı ve posta hizmetlerinde kullanıldığı dönemde ülkemizde tanınmadığı için kullanımı yaygın olmayan bir aracı tanıtmak, velosipetin profesyonel kullanımı ve bu konudaki tecrübelerini paylaşmak için yola çıkmış. Ahmed Tevfik’in bisiklet henüz bu topraklara girmişken, çok az insanın görüp bildiği süreçte, Osmanlının o devirlerinde iki bisikleti var.  Bir arkadaşına da bisiklet öğretiyor ve iki arkadaş bir vapura binip Bursa’ya geliyorlar. İlk durakları Mudanya… Daha sonra Bursa’ya geliyorlar eski Mudanya yolu üzerinden.

O zamanki Bursa tamamen yemyeşil. Bursa’da camiler, türbeleri gezdikten sonra Aksu köyüne geliyorlar. Bir gece bu köyde kalıyor. Daha önce böyle bir ulaşım ya da eğlence aracı görmeyen köylüler Ahmed Tevfik ve arkadaşını alkışlarla uğurluyor köyden. İlk kez böyle bir araç görüyorlar çünkü. Buradan İnegöl’e gidiyor. Yenişehir’den Bursa’ya ve tekrar vapurla İstanbul’a dönüyor. Ahmed Tevfik, cep defterine kaydettiği bu seyahat notlarını sonrasında bir seyahatnameye dönüştürüyor. 

► “Yüzyıllık Macera” projesi nasıl doğdu?

Bursalı bisiklet tutkunları olarak derneği 1993’te kurduk. Türkiye’nin ilk bisiklet derneğiyiz aynı zamanda… 1996’da bu kitabı duyduk. Bursa Yazma ve Eski Basma Eserler Kütüphanesi’ndeki orijinal kitap, Nezaket Özdemir tarafından Türkçeleştirildi ve baskısını yaptık. Böyle bir macera eminim ki Türkiye’de yok. Dünyada da böyle bir bisiklet turu yok. 120 sene öncesinin bu macerası, dünyada ilk 5’e girer. Çünkü, açıkça görülmektedir ki, bu kitap bisiklet sporuna gönül veren Ahmed Tevfik tarafından bisiklet sporunu tanıtmak ve sevdirmek amacıyla kaleme alınmış. Bu geziyi de örnek olsun diye yazmak gereği duymuş. Çünkü bir bisiklet gezisine çıkmayı düşünenlerin almaları gereken tedbirler, bisikletlerin özellikleri, gezide karşılaşılabilecek olaylar, ayrıntılı olarak anlatılıyor. Bütün bu detayları dikkatle değerlendiren Bursa Bisiklet Topluluğu 1897 yılında yapılan bu gezinin bir benzerini düzenleme kararı aldı. Kitaptaki bilgileri geliştirmek amacıyla Bursa kaynaklarında yapılan araştırmalar, ilk bisiklet yarışlarının Bursa’da yapıldığı gerçeğini ortaya çıkardı. 

İLK BİSİKLET YARIŞLARI BURSA’DA

► Yani aslında bir tarih araştırırken, başka bir tarihi bilgiye ulaşıldı? İlk bisiklet yarışlarının Bursa’da yapıldığını hangi bilgilerden çıkarabiliyoruz? 

Bazı kaynaklarda Türkiye’de ilk bisiklet yarışlarının 1910 tarihinde İstanbul Tepebaşı’nda yapıldığı yazıyor. Bisiklet Federasyonu’nun web sayfasında ise Osmanlılar dönemindeki ilk bisiklet yarışlarının Selanik’te yapıldığı belirtiliyor. Ancak 1325 Bursa Salnamesi’nden, 23 Temmuz 1325 (1909) tarihinde düzenlenen Bursa Sergisi kapsamında “bisiklet koşuları” düzenlendiğini öğreniyoruz. Bu şekilde Bursa’nın yine bir ilke sahne olduğu, Salname’deki fotoğraflar ve bilgilerin ışığında Türkiye’deki ilk bisiklet yarışlarının Bursa’da yapıldığı anlaşılıyor.

► Sonrasında da, 120 yıl önceki güzergaha bağlı kalarak bunu bir gelenek haline getirmeye karar verdiniz…

Ahmed  Tevfik’in 1890’lı yıllarda bisikletiyle şehrimizdeki güzellikleri yaşayıp, yaşadıklarını kaleme almış olması, şehrimizde bisiklet kültürünü yaygınlaştırmak ve  şehrimizdeki güzellikleri insanlarla paylaşmak adına bizi motive etti. Bursa Bisiklet ve Doğayı Sevenler Derneği olarak, Yaklaşık 150 maceraperest bisikletliyle, bu duyguyla yola çıkıyoruz. 2010 yılında başladık. Bu iş için de sponsor lazımdı. Nilüfer Belediyesi ile başladık daha sonra Burulaş destek oldu. Sponsorlarımız arttı. Biz İznik’i de kattık bu güzergaha. İznik ile birlikte kat edilen mesafe 320 kilometreyi buluyor. 14-17 Eylül tarihlerinde bu macera yeniden hayat bulacak. Mudanya’dan başlanılacak. Trafikten uzak bir şekilde eski tren istasyonunun orada mola vereceğiz. Çepni, İpekyayla ve Yaylacık köylerinden geçerek Bursa’ya doğru yola çıkacağız. Balabancık üzerinden Misi yoluna gireceğiz. Bir gün kamp yaptıktan sonra ertesi gün Emek İstasyonu’ndan bisikletlerimizle vagona biniyoruz ve Kestel’e kadar gidiyoruz. Oradan da Çataltepe üzerinden Aksu’ya geliyoruz. Buradan İnegöl ve Yenişehir sonrasında da İznik’i de ekleyip turumuzu tamamlıyoruz.

► Günümüzden 120 yıl önce bir bisiklete binip Mudanya’dan Bursa’ya doğru yola çıktığınızda karşılaştığınız ulaşım şartları ve manzara elbette bugünkünden farklı… Kitapta da Bursa’nın o günkü doğal güzelliklerinden söz edilmiş. Okuduğunuzda hayalini kurduğunuz Bursa ile şimdiki arasındaki farklılıkları nasıl anlatırsınız?

Kuşkusuz Ahmed Tevfik’in başını döndüren yeşillik ve Bursa’ya girişte karşılaşılan tarihi dokunun görkeminden söz edemiyoruz. Değişen yollar ve kent planı nedeniyle coğrafi olarak aynı noktalardan geçmek pek olası değil. Bırakın 120 yıl öncesini, bana çocukluğumun Bursa’sını bile geri verseler yeter. Kendimi bildim bileli bisiklet üzerindeyim. Şu an 66 yaşındayım. Bisiklet bir yaşam kültürü… Ancak üstüne bindiğiniz zaman bir virüs gibidir. Bisiklet herkesin her yaşta üstünde durabileceği bir özgürlük aracı… Bisikletle doğanın tüm renklerini güzelliklerini ve çirkinliklerini görebiliyorsunuz. Tabiatın sesi, rengi, dokusun yani kısacası her şeyini hissedebiliyorsunuz. Hissedebildiğimiz bu doğanın sesi, kentleşmeye kurban edilse de elimizdekileri koruyabilmek için çabalıyoruz. Bu kültürü yerleştirmeyi istiyoruz. 

BİSİKLET BURSA’YA YAKIŞIR

► Bursa’da bisiklet kültürü var mı peki

Bu kültürün yerleşmesi için çalışmalar yapıyoruz. Dernek çalışmalarımız kapsamında sosyal sorumluluk projelerimiz var. Nilüfer Belediyesi bünyesinde bir bisiklet akademisi kurduk. Üç seneden beri çoğunluğu kadın olmak üzere pek çok kişiye bisiklet dersi verdik. Otizm Derneği ile çalışma yapıp 7 gence bisiklet öğrettik. Obeziteye Karşı Pedal Hareketi ve Sağlıklı Kentler Birliği ile yaptığımız çalışmalar var. Amacımız, her yaşta spor yapılabileceğini göstermek, sağlıklı bireylerin sağlıklı toplumu yetiştireceğini, onun için de hareket etmesi gerektiği bilincini vermek. Bu çabaya da Büyükşehir Belediyesi’nin önderlik yapması gerekiyor. Üst kurul kurulmalı ve bir bisiklet politikası hazırlanmalı… Bursa bisiklete uyar, bisiklet de Bursa’ya yakışır.

Ahmed Tevfik’in bu seyahatnamesini günümüz Türkçesine çeviren Nezaket Özdemir’in sözüyle bitirmek gerekirse; 1900’lü yılların Bursa’sında gezinti yapmak istiyorsanız, bu kitabı okuyunuz. Okudukça kaybettiğimiz değerlere, Karagöz’ün mezarına, ovasına, suyuna, dağı ve denizine ve her şeyden önce safiyetine yanacaksınız.