STAJ MAĞDURLARI KONUSU

Kamuoyunda staj mağdurları olarak bahsi geçenler Meslek lisesi, Yüksekokul ve üniversitelerde veya çıraklık okullarında müfredat gereği zorunlu eğitim görürken emeklilik prim günü yatırılmayan kesim.

Bu durumda olanların  sigortalılıkları staj başlangıcıyla yapılıyor ancak iş kazası ve meslek hastalığı primleri kesilirken emeklilik primleri kesilmediği için staj başlangıçları emeklilik sigorta başlangıcı olarak kabul edilmiyor.

Yaklaşık 1,5 milyon olduğu söylenilen bu kesimin talebi; staj süresi boyunca  ödenmeyen emeklilik primlerinin geçmişe dönük borçlanma yoluyla ödenmesi ve  staj başlangıç tarihlerinin emeklilikte  esas alınarak EYT yasası kapsamında emekli olma imkanlarından yararlanmaları.

Bu kapsamdaki hak taleplerini makul ve kabul edilebilir bir talep olarak değerlendirmek gerekir diye düşünüyorum. Aksi durumda bu husus da ileride önemli bir sorun olarak karşımıza çıkacaktır.

BAĞKUR TESCİL MAĞDURLARI

Bu konuda geçmişte vergi mükellefi veya oda sicil kaydı olduğu halde resmi kurum olan Bağkur tarafından sigorta tescili yapılmamış binlerce esnafı ilgilendiriyor.

•

Esnafların, vergi mükellefi olduğu tarihten itibaren Bağkur’lu olma zorunlulukları Ekim 2008 ‘de yürürlüğe giren 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda belirtiliyor.

Ancak, yukarıda ifade edildiği gibi geçmişte vergi mükellefi veya oda sicil kaydı olduğu halde bugün Bağkur’lu olmayan binlerce  esnaf bulunuyor. EYT yasası tartışmaları ile birlikte 8 Eylül 1999 tarihinden önce vergi kaydı ve oda sicil kaydı bulunmasına rağmen Bağkur sicil kaydı olmayan binlerce esnaf devletin tescil yükümlülüğünü yerine getirmemiş olması bizim kusurumuz değil biz de geriye dönük borçlanmanın kapısının aralanması ve kendileri içinde emeklilik kapısının açılmasını talep etmekte.

Bu kapsamdaki hak taleplerini de staj mağdurları gibi makul ve kabul edilebilir bir talep olarak değerlendirmek ve yapılması düşünülen yasada bu hususunda dikkate alınması gerekir.Çözülmemesi durumunda bu hususta ileride staj mağdurları konusu gibi karşımıza çıkacaktır.

ÇIKARILACAK YASA ÖNCESİ EYT KAPSAMINDA OLAN ANCAK EMEKLİ OLANLARIN DURUMU

EYT konusunun  yaklaşık 11 milyonu ilgilendiren önemli bir konu olduğuna yukarıda değinilmişti.2000 yılında çıkarılan 4447 Sayılı yasa ile getirilen kademeli emeklilik sistemi nedeniyle bu yasa kapsamındaki kişiler sigorta başlangıç tarihlerinin farklı olması nedeniyle farklı şekillerde etkilendiler. Emeklilik tarihleri 1 yıl ertelenenler olduğu gibi 10 yıl ertelenenler de oldu. Bugüne kadar kademeli emeklilik düzenlemesinden etkilenen ve EYT kapsamında olan yaklaşık 7 milyon kişi emekli oldu. Bu kapsamdaki kişiler de bizim suçumuz ne. Biz de emeklilikte yaşa takıldık ve geç emekli olduk. Bizim hak kayıplarımız ne olacak bizim maaşlarımızda da artış olmalı şeklinde serzenişte bulunmaya başladılar.

ÇSGB Sn.Vedat Bilgin’in açıklamalarında bu kapsamda olanlarla ilgili herhangi bir açıklama yok. Bu konu da ilerde anayasaya eşitlik açısından değerlendirilmeye açık bir konu.Hiç şüphesiz gelecek dönemlerde binlerce hukuki davanın açılmasının yolunu açacak önemli bir konu olarak karşımıza sorun olarak ortaya çıkacak.

EYT İŞVERENLERİMİZİ DE ETKİLEYECEK

Bugüne kadar yeterince  tartışılmayan ancak işverenler açısından son derece önemli sonuçları olacak çok önemli bir konu bu.Eyt kapsamında emekli olacak kişilerin büyük çoğunluğu özel sektörde çalışan 4/a kapsamındaki sigortalılardan oluşmakta.
Bu sonuçlardan en önemlisi  hiç kuşkusuz kıdem tazminatı ödenmesi. EYT düzenlemesi sonucunda işverenler ciddi anlamda kıdem tazminatı yükü ile karşı karşıya kalabilecekler.Kurumsal büyük ölçekli işletmelerde bu yükün önemli bir sorun oluşturmayacağı düşünülse de ülkemizde milyonlarca çalışan istihdam eden KOBİ niteliğindeki işletmelerde çok önemli bir sorun alanı olarak karşımıza çıkacaktır.Bu tür işletmelerde kıdem tazminatı olarak ayrılması gereken tutarların genelde işletme sermayesi veya başka amaçlar için kullanıldığı bilinen bir gerçek. Dolayısıyla işverenlerin olası bir EYT düzenlemesi neticesinde emekli olacak çalışanlarını şimdiden tespit etmesi, ödenecek kıdem tazminatı tutarları için tahmini hesaplamalar yapmaları ve kıdem tazminatı tutarları için karşılık ayırmaları faydalı olacaktır.

EYT düzenlemesi sonucunda özellikle binlerce işçi istihdamı olan büyük işletmelerde emekli olup işten ayrılmayı tercih edeceklerin büyük çoğunluğu işyerinde tecrübesi olan ve yerleri zor doldurulacak çalışanlardan oluşmakta.Dolayısıyla EYT düzenlemesinden sonra işyerlerinde insan kaynakları noktasında da bazı sıkıntıların ortaya çıkması olası. Bu nedenle işverenlerin bu hususta da bir ön çalışma yapmaları, işten ayrılması muhtemel işçi sayısını belirlemeleri ve alternatif çözümler üzerinde kafa yormaları yerinde olacaktır.

EYT düzenlemesi sonucunda yukarıda saydığımız hususlar dışında  işverenler ve sigortalılar, nasıl olsa emekli olunduğu gerekçesiyle, kayıt dışı (sigortasız) çalışma yönünde anlaşabileceklerdir. Bu da kayıtdışılığı beraberinde getireceği için SGK’yı prim kaybı şeklinde etkileyecektir.

Yasa sonrası Kıdem tazminatı kazanılmış bir hak olduğundan ertelenmesi mümkün bulunmamaktadır. Özellikle COVİD-19 sürecinden sonra çok önemli finansal sorunlar yaşayan KOBİ’lerin karşılaşacağı tazminat  yükünün hafifletilmesi anlamında belli bir limit belirlenerek Kamu Bankaları üzerinden kredi imkanları sağlanabilir.

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME

Öncelikle EYT kapsamında olup yukarıda belirtilen eksiklikleri olan sigortalıların  doğum, askerlik, Bağ-Kur ihya gibi yasanın tanıdığı haklardan yararlanmaları ve bu kapsamda olan ödemelerini  bir an önce tamamlamalarında yarar var. Çünkü yasanın düzenleneceği ifade edilen aralık ayında ciddi bir yoğunluk ve yığılmalar nedeniyle sıkıntı yaşanabilir. Yeni yasanın uygulanması aşamasında sigortalıların gerekli önlemleri alması yanında bunu uygulayacak kurumunda(SGK)gerekli hazırlıkları yapmasında büyük fayda var.

Yeni çıkarılacak EYT yasası kapsamında; yasanın çıktığı tarih itibariyle prim gününü doldurmamış ancak doğum borçlanması, askerlik borçlanması, Bağkur İhya imkanları bulunan sigortalıların bu borçlarını ödeyerek emekli olma imkanları mevcut. Ancak bu kapsamdaki sigortalıların çok önemli bir kısmının gelir düzeyi düşük kişilerden oluştuğu dikkate alındığında borçlanmaları gereken tutarlar yüksek olacağı için(Örneğin Doğum borçlanmasında 1 çocuk için 49.680.TL, 2çocuk için 99.360.TL, 3Çocuk için 149.040.TL) bunları ödemekte zorlanabilirler. Bu konuda devlet bankaları (Ziraat,Halkbank,Vakıflar)devreye alınarak sayıları 100 binleri bulan bu kesim için kredi imkânı sunulabilir.Bu kişiler emekli olduklarında emekli aylıkları teminat olacağı için bankalar açısından da herhangi bir risk oluşturmayacaktır. (Bu kapsamdaki sigortalıların çok önemli bir kısmı gelir düzeyi düşük kişiler).

EYT Konusunda yukarıda yer alan ayrıntılı açıklamalar sadece EYT Konusu değil tüm konularla ilgili yapılacak düzenlemelerin ileride hukuki ihtilaflara meydan vermeyecek şekilde geleceğe dönük yapılması geçmişe dönük hak kaybı oluşturacak düzenlemelerin bir gün mutlaka sorun olarak karşımıza çıkacağı gerçeğini ortaya çıkarmaktadır.

Bir diğer konu yine ileride ciddi sorunlar yaşanmaması bakımından  milyonlarca çalışanı ilgilendiren bu ve benzeri konularda yapılacak düzenlemeler konusunda konunun  sosyal tarafları ile paylaşılarak bu tür düzenlemelerin ortak akılla yapılması zaruretidir. Maalesef konunun sosyal tarafları ve ilgili akademisyenlerce  yeterince tartışılmadan, hukuki ve mali ve açıdan gerekli hesaplamalar yapılmadan sadece günü kurtarmak amacıyla yapılan bu ve benzeri düzenlemeler ileri dönemlerde daha büyük sorun ve finansal yükleri de  beraberinde getiriyor.

Bugün geldiğimiz noktada; yaklaşık 10 yıldır tartışılan bu konuda da çözüm aşamasına gelmişken yine ileride başka sorunlar yaşamamak bakımından konunun tüm boyutlarıyla ele alınması, getirilmesi düşünülen düzenlemenin konunun sosyal taraflarıyla biran önce paylaşılarak varsa eksikliklerin tamamlanması yoluna gidilmesi ve yukarıda başlıklar halinde ortaya konulan tüm hususların değerlendirilmesi sonucu gerekli yasal düzenlemelerin yapılması büyük önem arzetmektedir.