Dünya genelinde milyonlarca insanı peşinden sürükleyen basketbolun tarihi, 1890’lı yıllardaki icadından da öncesine dayanmaktadır. Kristof Colomb, Amerika’yı keşfetmeden önce Güney Amerika yerlilerinden “Mayas” kabilesi arasında basketbola çok benzeyen “Tlahiotenie” adında bir oyun oynandığı ve bu oyunun Mayas kabilesinin, milli oyunu olduğu belirtilmiştir. Mayas kabilesi ile ilgili günümüze gelen kalıntılardan elde edilen bilgilere göre bu oyun basketbol sporundan biraz daha farklı bir tarzda ve daha çok fiziki güce dayalı oynanmaktadır. Bugünkü basketbol oyun alanının en az 5 kat büyüklüğündeki bir sahada mermerden yapılmış duvarlar üzerine yerden yaklaşık 4 metre yükseklikte ve yere paralel değil de dik olarak sabitlenmiş ve yarım metre çapındaki çemberlerle oynanan Tlahiotenie, bugünkü basketbol sporundan daha zor şartlarda yapılıyordu. Mayas kabilesinin Tlahiotenie oyunundan esinlediği düşünülen Dr. James NAISMITH, Amerika Birleşik Devletleri’nin Massachusetts eyaletinde Springfield Genç Erkekler Hristiyan Birliği (YMCA) Eğitim Okulu’nda beden eğitimi öğretmenliği yaparken uzun yıllardır hayalinde yaşattığı bu sportif oyunu 1891 yılında son şeklini vermiştir ve basketbol sporunun babası olarak kabul edilmektedir. Basketbolun anavatanı Amerika olarak kabul edilse de basketbolun mucidi olarak kabul edilen Dr. James NAISMITH aslen bir Kanada’lıdır. Atlet ve beyzbolculara kış antrenmanı yaptırmak için geliştirilen bu oyundaki amaç, topun tahtadan yapılmış olan sepetlere sokulmasıdır. Oyunun asıl hedefini duvarlara asılı sepetler oluşturduğundan Dr. NAISMITH tarafından bu oyuna “Sepet Topu’’ anlamına gelen “Basketbol’’ adı verilmiştir.

Basketbolun Avrupa’daki ilk denemesi, 1893 yılında Paris’in Trevise sokağındaki eski bir cimnastik salonunda yapılmıştır. Daha sonraları, özellikle Birinci Dünya Savaşı sırasında, basketbolun Avrupa’da yayılmasında Amerikalı askerlerin büyük etkisi olmuştur.

Uzakdoğu’da da 1913 yılından itibaren karşılaşmalar yapılmaya başlanmıştır. Uluslararası Amatör Basketbol Federasyonu (FIBA), uluslararası karşılaşmaları yönetmek amacıyla, 20 Haziran 1932’de İsviçre’nin Cenevre şehrinde, İsviçre, Yunanistan, İtalya, Portekiz, Arjantin, Romanya ve Çekoslavakya Basketbol Federasyonları’nın işbirliği ile oluşturulmuştur.

Türkiye’de ne zaman başladı?

Basketbol yurdumuzda, ilk kez 1904 yılında oynandı. Robert Kolej Salonu’nda öğrencilerin Amerikalı öğretmenler yönetimindeki bu maçı bir denemeden ileriye gitmedi. 7 yıl sonra Galatasaray Lisesi Beden Eğitimi öğretmenlerinden Ahmet Robenson, basketbol kurallarını dilimize çevirdi ve yönetmenliğe uygun 10’ar kişilik takımlar arasında maç yapılmasını sağladı. Galatasaray Lisesi salonunda karşılıklı iki duvar kağıt sepetler konarak oynanan ilk müsabakada tüm basketbolcular sakatlandı. Ahmet Robenson’un basketbol konusundaki teknik bilgi eksikliğinden, olumlu sonuç vermedi. 1913 yılında Fenerbahçe Kulübü’nde basketbol çalışmaları başladı. Oyunlar Kurbağalıdere’de tenis kortundaki açık sahada sadece yaz sezonunda yapıldı. Daha sonra rakip bulunamadığı için bu çalışmalarda durdu.
18 Kasım 1920’de Cağaloğlu’ndaki Yüksek Öğretmen Okulu’nun bahçesinde Selim Sırrı Tarcan tarafından bir spor şöleni düzenlendi. Şölene o sırada YMCA örgütünün spor sorumlusu bulunan Dr. Diver de katıldı. Basketbolun doğduğu yer olan Springfield’den mezun olan Dr. Diver’i “basketbolu öğretmek” teklifini Tarcan olumlu karşıladı. Diver’in verdiği derslerden sonra 4 Nisan 1921 günü Yüksek Öğretmen Okulu’nun bahçesinde okul takımı ile YMCA’nın Amerikalılar’dan kurulu takımı karşılaştı. YMCA örgütü Genel Başkanı Stricker’in yönettiği maç 18-24 Amerikalıların lehine sonuçlandı.
Türkiye’de ilk basketbol ligi ise 1927 yılında başladı. Musevilerden kurulu Maccabi şampiyonluğunu 1933 yılına kadar sürdürdü. Naili Moran ve Feridun Koray’ın çabası ile güçlenen Galatasaray takımı ve 1933 yılında Türk Spor Kurumu’nun basketbolu ele alması ile Maccabi’nin üstünlüğü sona erdi. Beyoğlu Halkevi’nin Tepebaşı’ndaki salonunda yapılan İstanbul Basketbol şampiyonalarında Yekta Rodrig’den kurulu Galatasaray takımı arka arkaya dört yıl şampiyon oldu. Basketbol ilk milli temas 24 Haziran 1936’da yapıldı. Kendi paraları ile Yunanistan Milli takımını yurdumuza getiren elemanlarımız Beyoğlu Halevi salonundaki karşılaşmayı 49-12 (devre 13-4) kazandı. Yunanistan’a karşı alınan bu galibiyet basketbolcularımıza Berlin Olimpiyatları kapılarını açtı. Takımımız ilk maçta Şili’ye 30-16, Mısır’a 33-23 yenilerek elendi. Basketbol Milli Takımımız uzun süren bir duraklamadan 10 yıl 2ay 26 günlük bir aradan sonra Yunanistan seyahatinde sahaya çıktı. 1946 yılında Atina’da yapılan müsabakayı takımımız 34-30 kazandı.
1946’dan sonra düzenli olarak yapılan Türkiye Basketbol Şampiyonası maçları sadece üç ilimizin; İstanbul ,Ankara ve İzmir’in ilk derecelerini alan takımlarının katılmalarıyla oynandı. Daha sonra 1966 yılında bu bölgelerin takımlarını bir araya getiren Türkiye Basketbol Ligi’ne dönüştü. 

Haftaya görüşmek üzere…